XOAN BABARRO
NOTA AUTOBIOGRÁFICA
Sábese que nacín no lugar de
Calvelo (parroquia de Zorelle e concello de Maceda) en 1947, que estudei
Maxisterio e Filosofía e Letras, que fun mestre de Primaria e catedrático de
Lingua e Literatura Galega de ensino medio, que fixen a tese de doutoramento
sobre o galegoasturiano, que entrei oficialmente na literatura infantil co
conto Zoca zoqueira (primeiro premio no Concurso “O Facho” de 1974), que
colaborei na revista Vagalume, que dirixín a colección “O Trolebús” da
Editorial Casals etc. Pero neste apuntamento quero ter un pequeno recordo para
as vivencias literarias da infancia.
 |
| Fotografía de Ricardo Couselo |
Aprendín a ler na escola
unitaria mixta que tiñamos en Calvelo. Alí accedín a textos de autores en castelán
(Tomás Allende, Germán Berdiales, Juana de Ibarbourou, Alfredo Marqueríe, Rafel
Morales, Amado Nervo...) e tamén ás impactantes narracións bíblicas (Sansón,
Goliat, Xosé, Moisés, a súa vara máxica...), coma en moitos centros da época.
Pero, a maiores, no medio rural contabamos daquela cunha escola paralela, a da
cultura tradicional, onde ocupaba un lugar salientable o fenómeno literario
(contos, lendas, adiviñas, cántigas, recitativos...). Estes textos, a miúdo de carácter
iniciático, ofrecían unha temática moi variada:
- Enredos para tomarmos
conciencia do corpo durante a primeira infancia:
As cabras de Xan Barbeiro /
todas van por un carreiro.
Unhas
brancas e outras negras / e outras monas das orellas.
- Trabalinguas e recitativos
para articular sen tomar alento:
Catro bois e catro vacas / soben carro costa arriba.
Non hai home nesta
terra / que catro veces o diga.
- Letras asociadas a xogos:
–En
que estás? / –En taburete. / –E que comes? / –Pan e leite.
–Darasme
un pouquiño? / –Darei, darei... / –Baixa tu, que eu subirei.
Cacaracá! / Ponte na pa! / Fai
un bolo! / Non comas todo!
Deixa
algún / pró San Pernil, / que o traio atado / por un cuadril!
En mentes andabas no vrao de
amieiro en amieiro “chirlo-merlo,
chirlo-merlo!”,
buscaras pan
pró inverno [díxolle a formiga á merla].
Con dous que me faltan e dous
que me empreste o meu irmao Abril
heichas
de pór todas en chambaril [díxolle Marzo ao pastor que non lle
cumprira co prometido].
Esta casa caleada, / caleada
de pemento,
que
por moitos anos vivan / os señores que están dentro.
Ana, Rabana, / Rabeca, Susana,
Lázaro,
Ramos, / que en Pascua che estamos [sete semanas da Coresma].
Padrenuestro pequeniño, / polo
ceo vai ruxindo,
cantan
galos, abren luces, / todos os santiños levan cruces.
Desadorméceme pé, / que te hei levar ó San Tomé;
cun carriño de toxos
/ heiche queimar os ósos.
[–Merda!] / –Cúmea,
lápaa, chápaa! / Na túa boca se conserva.
Pró
teu burro non hai mellor herba.
- E incluso esconxuros cun
impreciso valor esotérico:
Neboaceira, putañeira, / vaite prá túa ribeira,
que te espera teu
irmao / cunha pela de manteiga.
Esta literatura non só nos
unía con formas de vida, senón tamén coa xeografía máis próxima:
E empezaron a correr detrás dil os
cas de Calvelo... e os de Vilarellos... e os de Zorelle... e librouse por unha
uña negra de que o engrampasen. E, cando se viu libre, dixo o raposo: “Ai, meus
peciños pezás, se non forades vós, comíanme os cas. E o rabín rabás..., a tirar
pra tras!”
Algunhas narracións, en particular as
lendas, recreábanse en lugares concretos. Así, a da nena que descubrira o
segredo confiado pola moura ía asociada ás prehistóricas casas dos mouros de
Sancristovo, localidade natal da miña avoa materna:
–Mariquiña...! Mariquiña...!
–Nin
Mariquiña nin Mariqueira,
que a Mariquiña está fervendo
na caldeira!
Tamén podiamos unir estes
pasatempos con determinadas persoas. Recordo aprender o conto das mil mentiras no
Soto, na cociña da miña familia paterna, de boca do Nicanor do Carreiro da
Fonte, un excelente contador:
Agora vouche contar / o conto das mil mentiras. / Polo
mar andan as lebres / e polo monte as anguilas, / polos labrados os peixes / e
polo mar as cotorlías. / Polo camiño de Allariz, / por onde os soldados van /
encontrei un cabalo morto / por riba dun capitán. / A espuela tíñaa no peito, /
a espada no calcañar, / e fun onda unha tendeira / que me fixese o xantar. / A
tendeira iba na arada, / a vaca faguía o xantar, / a cadela varría a cociña / e a escoba iba lavar.
Aquelas
vivencias dos primeiros anos, as relacións familiares e veciñais e o espazos
paisaxísticos que me arrouparon durante infancia penso que marcaron dalgún
xeito a miña obra literaria.
 |
| ACCESO |
